Overdracht in Teamcoaching

Overdracht en Tegenoverdracht in Teamcoaching: Hoe hou je stand in de storm van projecties?

Als teamcoach, trainer of therapeut ben je nooit alleen. Of je nu een individuele coachee begeleidt of een heel team, je bent altijd onderdeel van het systeem.

Een van mijn opleiders zei ooit, je bent een groot projectiescherm voor de groep, niet letterlijk, maar figuurlijk! Je bent ongemerkt onderdeel van ‘hun’ systeem. En in dat systeem gebeurt iets bijzonders: onbewuste patronen uit het verleden worden meegenomen en uitgespeeld in het hier en nu. Dit noemen we overdracht.

In teamcoaching werkt dit mechanisme nog sterker dan in een-op-een begeleiding. Daar waar een individuele cliënt zijn of haar overdracht richt op één persoon, zie je in een team hoe deze patronen zich kriskras door de groep bewegen, zich versterken of botsen, en jou als coach direct of indirect beïnvloeden. Als teamcoach moet je hier niet alleen bewust van zijn, maar vooral ook tegen bestand zijn. Dit vraagt om de stevigheid en het bewustzijn van een 3DMens.

Wat is overdracht en tegenoverdracht?

Overdracht: het verleden herhaalt zich in het nu

Overdracht betekent dat teamleden gevoelens, verwachtingen en gedragingen uit eerdere relaties projecteren op anderen in het team, op de leidinggevende, of – en dit is cruciaal – op de teamcoach. Dit gebeurt onbewust en kan leiden tot sterke emotionele reacties. Denk aan:

• Idealiserende overdracht: “Jij begrijpt ons eindelijk! Onze vorige coach had er niks van begrepen.” (De teamcoach als redder.)
• Agressieve overdracht: “Waarom kom jij hier ons vertellen hoe we moeten werken? Jij snapt onze situatie toch niet!” (De teamcoach als bedreiging.)
• Afhankelijke overdracht: “Wat moeten we nu doen? We weten het zelf niet meer.” (De teamcoach als ouderfiguur.)

In teams zie je dit terug in conflicten die steeds opnieuw lijken op te laaien, rolverdelingen die ongemerkt vastliggen in oude patronen, of in een sterk verlangen naar een ‘leider’ die het gaat oplossen.

Tegenoverdracht: de valkuil voor de coach

Net zoals teamleden hun verleden projecteren op jou, doe jij dat ook – onbewust – terug op het team. Dit heet tegenoverdracht. Het is de manier waarop je eigen ervaringen, gevoelens en overtuigingen de interactie beïnvloeden. Het kan subtiel zijn:

• Je voelt je extra verantwoordelijk voor een team dat zich verloren voelt.
• Je raakt geïrriteerd door een dominante medewerker die steeds de leiding neemt.
• Je voelt je buitengesloten in een team waar iedereen tegen jou lijkt te zijn.

Tegenoverdracht kan een valkuil zijn, omdat je onbedoeld gaat handelen vanuit je eigen patronen in plaats van vanuit de teamdynamiek. Misschien ga je onbewust harder je best doen, trek je je terug, of ga je vechten tegen weerstand in plaats van deze te onderzoeken.

De 3DMens en overdracht: blijven staan in de storm

De essentie van de 3DMens-gedachte is dat we onbewuste processen onderkennen en hanteren zonder erin verstrikt te raken. Dit vraagt om bewuste stevigheid: het vermogen om te blijven staan, ook als de overdracht sterk wordt. Hoe doe je dat?

1. Blijf waarnemen zonder te reageren

In een team kun je het ongemak voelen wanneer overdracht zich aandient. Een teamlid stelt je plotseling op de proef, een ander klampt zich aan je vast. Dit is het moment waarop je niets moet doen, behalve observeren. Wat gebeurt hier? Wie projecteert wat op wie? Als je het ziet, hoef je het niet meteen te doorbreken – eerst begrijpen.

2. Werk met het team, niet ertegen

Vaak proberen coaches weerstand te doorbreken, maar weerstand is overdracht in actie. Ga niet in discussie met het team, maar benoem wat je ziet:

• “Ik merk dat jullie mij heel belangrijk maken in het vinden van een oplossing. Hoe is dat voor jullie?”
• “Ik heb het idee dat er een patroon speelt waarin nieuwe mensen hier niet zomaar worden vertrouwd. Klopt dat?”
• “Wat gebeurt er nu in de groep als ik dit zeg?”

Door het proces bloot te leggen in plaats van erin mee te gaan, geef je het team de kans om bewust te worden van de overdracht.

3. Ken je eigen triggers

Een 3DMens weet waar hij of zij gevoelig voor is. Wanneer voel jij je onzeker? Wanneer schiet je in de reddersrol? Door deze vragen vooraf te onderzoeken, herken je het als je eigen tegenoverdracht zich aandient. Dit voorkomt dat je reageert vanuit je eigen onbewuste patronen.

4. Gebruik het principe van 1DMens als anker

Soms is een team zo vastgelopen in zijn overdracht dat het geen ruimte heeft om werkelijk te veranderen. Dan helpt het om niet in de illusie van verbinding te blijven hangen, maar het 1DMens-principe te hanteren: loslaten wat niet te herstellen is. Dit betekent:

• De realiteit onder ogen zien: misschien kan dit team (nog) niet samenwerken zoals gewenst.
• Niet forceren: als de dynamiek destructief is, moet je de grens bewaken.
• De groep laten erkennen dat sommige patronen niet doorbroken kunnen worden – en dat dat ook een uitkomst is.

Slotgedachte: de kunst van aanwezig zijn

Een teamcoach die overdracht en tegenoverdracht begrijpt, hoeft niet in de emotie van het moment mee te gaan. De kunst is aanwezig zijn zonder te verdwijnen, observeren zonder te veroordelen, en benoemen zonder te forceren. Dat is waar de 3DMens het verschil maakt: niet als redder, niet als tegenstander, maar als bewuste begeleider van processen die groter zijn dan het hier en nu.

Wil je als teamcoach steviger staan in deze dynamieken? Begin dan bij jezelf. Want als jij blijft staan, kan het team pas echt bewegen.

Meer leren over leiderschap in de praktijk? Neem contact op met 3DMens. In het najaar starten we met nieuwe opleidingen voor leiders en teamcoaches.